Da, dobro ste videli i čuli – isto delo dva puta na programu. Najpoznatiji od 15 gudačkih kvarteta Franca Šuberta, popularno nazvan Smrt i devojka, nekoliko decenija kasnije poslužio je Gustavu Maleru kao inspiracija za aranžman za gudački orkestar. Šubertovo remek-delo kamerne literature u prvom delu izvodi Gudački kvartet Beogradske filharmonije, a u drugom delu čitava gudačka sekcija orkestra.
Gudački kvartet u de-molu Franca Šuberta (1797-1828) nastao je 1824. godine kao četrnaesti od ukupno petnaest numerisanih kompozicija iz ovog žanra, koje su nastajale od autorovih mladalačkih dana. Napisan je posle perioda njegove duge bolesti i mnogi kritičari ga tumače kao kompozitorov testament i jedan od stubova kamerne muzičke literature. Naziv Smrt i devojka, po kojem je delo poznato, dobio je po drugom stavu koji predstavlja adaptiranu klavirsku pratnju preuzetu iz istoimene Šubertove solo pesme iz 1817. godine na stihove Matijasa Klaudijusa o devojci po koju dolazi smrt. Iako se delo po formi svrstava u apsolutnu muziku, njegov kvazi-programski karakter dozvoljava da se delo i na taj način interpretira.
Uvodni stav, napisan u sonatnoj formi, jedan je od najobimnijih u oblasti Šubertove kamerne muzike, dok drugi donosi temu pod nazivom Smrt i devojka sa pet varijacija i kodom. Glavna tema trećeg stava preuzeta je iz Šubertovog klavirskog opusa, dok je finale, tarantela, po formi sonatni rondo sa kodom koja zaokružuje stav.
Gudački kvartet Smrt i devojka aranžiran je više puta: 1878. godine, Robert Franc ga je transkribovao za dva klavira, potom Gustav Maler koji je napravio aranžman za gudački orkestar, a 1930. godine i britanski kompozitor Džon Folds, koji je napravio verziju kvarteta za klasični simfonijski orkestar.
Malerov aranžman je nastao 1894. godine, kada je predstavljen javnosti samo parcijalno, i to drugi stav, Andante, a prvi put je izveden u celosti tek 1984. godine. On ne predstavlja samo multiplikovanje izvođačkih snaga gudačkih instrumenata koji učestvuju, već promenu karaktera dela koju ta promena donosi u izvođačkom smislu. Kao dirigent i izraziti poznavalac orkestarskog muziciranja, ne samo kompozitor Maler je to veoma dobro znao trudeći se da, sa jedne strane poštuje i očuva originalne Šubertove ideje, a sa druge, da određene segmente „unapredi“ orkestarskim rešenjima. Zato se upravo na primeru ovog aranžmana može videti udruženo majstorstvo oba kompozitora.
Danica Maksimović
