Umesto čitanja viteških romana slušajte Štrausovog Don Kihota uz violončelistu Danijela Milera-Šota i violistu Borisa Brezovca. Doživite avanture Servantesovog heroja pretočene u muziku — palicu drži Džerald Karni.
Simfonijska poema Don Kihot Riharda Štrausa (1864-1949) nastala je 1897. godine. U ovom delu, Štraus je postigao prožimanje koncertantnog, varijacionog i simfonijskog principa permanentnog razvoja tematskog materijala. Iako je autor kompoziciji dao podnaslov fantastične varijacije na temu viteškog karaktera, poema Don Kihot zapravo se bazira na dve teme. Počinje uvodom u kojem su predstavljeni gotovo svi tematski materijali poeme: motiv plemenitog i kurtoaznog Don Kihota, motiv njegovih viteških težnji, motiv lažnog zaključivanja, motiv uticaja pročitanih knjiga, motiv idealne žene (tema Dulsineje), i drugi. Dve teme varijacionog ciklusa izložene su na kraju uvoda i vezane za dva glavna lika. Solo violončelu je poverena karakterizacija naslovnog junaka, dok je njegov sluga i pratilac, Sančo Pansa, prikazan dvema instrumentalnim bojama solistički tretiranih instrumenata – kao brbljivac dočaran je violom, dok je predstava rustične i šaljive crte njegovog lika poverena bas klarinetu i tenor tubi.
Tokom deset varijacija poeme, predstavljene su humoristične, katkad i farsične avanture Don Kihota i Sanča Panse: borba sa vetrenjačama, borba sa hodočasnicima, prevara Sanča Panse i događaj sa seoskom devojkom i dairama, događaj sa vodenicama, vožnja začaranim čamcem, napad na monahe, duel sa vitezom Belog Meseca i povratak kući. Pri tome, Štrausovi inovativni orkestracioni postupci – poput prigušivanja instrumenata u funkciji prikazivanja pomućenog uma Don Kihota, nestandardnog tretmana instrumenata u tonskom slikanju blejanja ovaca u drugoj, kao i upotreba mašine za vetar kao ilustraciji vožnje po vazduhu u sedmoj varijaciji – umnogome doprinose fantastičnom zvučnom svetu dela. U kodi poeme odvija tragični rasplet. Nakon melanholičnih muzičkih reminiscencija na svoje podvige, Don Kihot spokojno umire, predajući svoju dušu Bogu.
Posle značajnih simfonijskih ostvarenja, Prelid za popodne jednog fauna i More kojim je Klod Debisi (1862-1918) upotpunio svoj opus, nastala su tri orkestarska komada objedinjena nazivom Slike, koji se često i pojedinačno izvode – Žiga, Iberija i Prolećni krugovi.
Kroz tri stava Iberije predstavljene su različite scene sa španskog podneblja. Koloristička orkestracija upotpunjena je živahnim ritmovima, a logičan razvoj tematskih materijala je dosledno sproveden, uvodeći ovo delo u sam vrh simfonijskih ostvarenja tog doba. Prvi stav, Po ulicama i prolazima, donosi užurbanu predstavu jednog dana koji se može videti u bilo kojem španskom gradiću. U suton se atmosfera smiruje, a melanholični lirski prizvuk prevladava. Na mestu laganog stava su Mirisi noći, melanholična slika dočarana kroz blistave zvuke prozračne fakture. Na mestu finala se smenjuju zvuci prazničnog dana – kratke fraze kojima nedostaje razvoj slede jedna za drugom. To su slike uličnih svirača i zabavljača, prodavaca, zadovoljnih ljudi, koje vode do uzavrelog kraja.
Jedan od najistaknutijih predstavnika meksičke savremene muzike je Arturo Markes (1950). Rođen u porodici gde se muzika negovala kroz narodnu umetnost (otac mu je bio marijači svirač), muzičko školovanje je započeo u Kaliforniji, a nastavio na Konzervatorijumu i Institutu lepih umetnosti u Meksiko Sitiju. Inspirisan meksičkom muzikom, napisao je veliki broj dela, uglavnom za manje, kamerne ansamble, kao i osam dansona. Ovaj ples kubanskog porekla, koji je stekao popularnost po plesnim dvoranama i salonima Latinske Amerike, nastavio je da živi stilizovan i u simfonijskoj formi. Aron Kopland je među prvima komponovao Kubanski danson i Meksički salon, ali je tek zahvaljujući Markesu, danson postao novi koncertantni žanr.
Danson br. 2 (1994) je odmah posle premijernog izvođenja po narudžbini Nacionalnog nezavisnog univerziteta u Meksiku postigao neverovatan međunarodni uspeh i postao „druga meksička himna“, ponajviše zahvaljujući uzavrelim latino ritmovima i bogatom orkestarskom koloritu kojem je prvenstveno doprinela raznovrsnost udaraljki. Kompozitor kroz muzički tok sukobljava solističke i tutti odseke, ali je jedinstvena nit upravo ritam. Lagani i brzi delovi stilizovanog plesa asociraju na senzualno spajanje dva plesača uz zvuke nostalgije ili frenetičan zanos plesne dvorane pune optimizma.
Danica Maksimović
